Har fått dette spørsmålet:
- Du skriver endel om fattigdom og luksus. Det er viktig. Det er synlig og det er målbart. Slik jeg leser det du skriver, så dreier det seg (nødvendigvis) om skeivfordeling av materiell velstand. I sin ytterste konsekvens dreier det seg om fysisk overlevelse. Men, kan du skrive litt om folks indre livsvilkår? Kommer du så nær innpå at du kan fange opp noe av det? Jeg tenker på at du beveger deg i samfunn med tradisjoner og kulturer som - på godt og vondt - forankrer folk i en forståelse av eget liv. Jeg snakker om den daglige rytmen, den hverdagslige driven, de overordnede verdiene som gjør at så mange, tross materiell nød, likevel finner livet sitt verd å leve.
Eit bra spørsmål som får meg til å reflektera over reisa mi på nytt. To personar kan ta den same reisa og oppleva heilt ulike ting. Eg reiste ut i verda med mine "øyne" som både påverka kva eg såg og kva slags samtalar eg hadde med menneska eg traff. Det stemmer at eg har vore meir opptatt av ytre enn indre livsvilkår, i alle fall på bloggen min. Det er enklare å sjå og skriva om.
I alle landa eg har reist gjennom har eg opplevd tradisjonar og kulturar i sterk endring. Mange av dei unge eg har snakka med lever i eit skjæringspunkt mellom to kulturar og verdisystemer, - det tradisjonelle og det "moderne". Dei opplever å ha eit bein i kvar leir - og det er ikkje alltid like enkelt. Til tross for harde livsvilkår har eg opplevd mykje livskraft, - og eg skal prøva å spekulera litt i kvifor.
1. Aksept for livets rammeverk
Eg har reist gjennom områder som har sterke familietradisjonar og kor den religiøs trua er viktig. Sjølv om det ofte verkar innsnevrande på meg, ser eg at det gjev ein viktig forankring for mange. Det er klare føringar på kva som er rett og gale, og så lenge ein finn ein plass innenfor desse rammene kan ein få eit bra liv. Eg hadde ein lang samtale om islam med ein 18 åring i Nagyr. Han var ein kjekk og smart gut som imponerte med sine kunnskapar. Han forankra livet sitt i koranen og det verka som han var nøgd med livet. Andre ville sett på han som hjernevaska av sine foreldre og dei religiøse leiarane i bygda. Eg meinar det - sjølv om eg misunnar han dei klare svara på livets store spørsmål.
2. Det viktigaste er familien
Er imponert over kor stor respekt mange av dei eg har truffe har for foreldra sine. Eg opplever det ikkje berre som ein plikt, men også som rein kjærleik som går begge vegar. Det er tydeleg at desse sterke familiebanda gjev folk ein tryggleik og ein "misjon i livet" (gje barna ein god oppvekst/ta vare på foreldra). Alle dei unge eg snakka med hadde sterke band til foreldra sine, og det var deira interesser som kom fyrst om det oppstod ein konflikt. I Kirgisistan har dei tradisjonen med at yngste sonen alltid skal bu med foreldra sine, også etter at han giftar seg. For meg var det interessant å høyra frå Aibek at dette var "heilt greit" og at "det må jo vera slik".
3. Skjebnen og det enkle liv
Interessant å sjå korleis mange menneske slår seg til ro med eit enkelt og lite komfortabelt liv (ut frå vestlege standarder). Dei opplever at dei ikkje har noko anna valg enn å akseptere livets realitetar. Dei ytre faktorane er satt og ein lyt berre gjera det beste ein kan innanfor desse rammene. Dei små tinga (igjen ut frå "våre" standarder) som ein har kontroll over vert difor mykje viktigare.
Det var ein spesiell ro over potetdyrkarane i landsbyen Avgarch. Trur du skal leita lenge etter ein bonde som er så stolte av potetane sine! For familiefaren i huset eg budde i var det dette det god liv. Han var så glad for at han var pensjonert frå militæret og at han no kunne bruke tida saman med familien sin. Dei var også synleg stolte av den vakre landsbyen som dei budde i og kor dei hadde røtene sine. Det kan vera lett for meg å idyllisera slike stader. Familien hadde heilt klart sine ting å stri med, det var hardt arbeid og dei ønska seg også meir komfort - som elektrisitet og TV. Kanskje kjem roen dei utstråla av at dei ikkje har så mange moglegheitar som oss? Dei har ikkje ressursar til å delta i det sjølvrealiseringsjaget som er så tydelig heime.
4. Kollektive utfordringar
Materiell nød er mange stader eit kollektivt problem. Det angår ikkje berre ein familie, men ei heil bygd eller ein region. Det verkar enklare å vera fattig når naboen også er fattig. I landsbyen Hopper fekk eg høyra at så lenge folk var fysisk sterke så klarte dei seg bra. Då trong dei ikkje hjelp utanfrå, men kunne setja i gong tiltak på eiga hand. Ein opplever frustrasjonen mykje sterkare i ein storby som Mumbai, der forskjellane mellom fattig og rik er enorme og kjensla av fellesskap er borte.
Tilsvarande er det med ungdommane som opplever konfliktar med å ha beina planta i motstridande kulturar. Dei er ikkje åleine om å oppleva problema - dei gjeld for ein heil generasjon. Det gjev ein større tryggleik enn å "vera åleine i verda"
5. Kampen for eit betre samfunn
Alle landa eg reiste gjennom har nok av utfordringar å ta tak i. Eg har vore oppteken av å snakke med folk som ikkje er nøgd med livet til seg sjølv og andre - og som har mot til å ta opp kampen. Det gjeld for eksempel ungdommane i organisasjonen KelKel i Bishkek og for Abbas i Pakistan. For meg var det tydeleg at mykje av livskrafta deira var eit resultat av å ha ei god sak å kjempe for.
6. Galgenhumor
Til slutt har eg vore imponert over korleis folk klarar å ha det moro til tross for at livet kan vera ganske trist. Homsene eg traff i Bishkek hadde alle lyst til å reisa frå landet. Dei kunne ikkje sjå for seg ei framtid i Kirgisistan. Samstudes lever dei sine liv så godt dei kan - og dei har ein velutvikla form for galgenhumor seg i mellom. Kreativiteten er stor og dei finn ein måte å leve på som er akseptabel både for seg sjølv og familien.
Teplukking er kvinnfolkarbeid. Denne kvinna kan plukke opp mot 150 kg teblader paa ein dag. For det faar ho betalt mellom 15 og 25 kr, alt etter kor mykje ho plukkar. Vaar rickshaw-sjaafoer sa at loena ikkje var saa verst, sjoelv om det berre held til 100 gram te i Norge. I tillegg faar dei fri bustad, elektrisistet og skulegang for ungane av tekonsernet.
